تاریخچه‌ی عطر: از آغاز تا قرون وسطی

خب، خب، خب؛ بولوز اومده با یه مقاله‌ی خوش‌بو از تاریخچه‌ی عطرسازی در جهان.

توی این مقاله‌ی دو قسمتی، که بخش اول از تمدن‌های باستان تا قرون وسطی و قسمت دوم از عصر رنسانس تا دهه‌ی ۲۰۲۰ میلادی رو شامل می‌شه، قراره درمورد موضوعات زیر باهاتون صحبت کنیم:

کی عطر رو اختراع کرد؟

چطور عطرها از تمدن‌های باستان تا الآن تکامل پیدا کرد؟

کدوم عطرها نمادین و کدوماشون نماینده دوران خودشون هستن؟

خانه‌های عطرسازی کجان و تارخچه‌شون چیه؟

اولین استفاده از عطر برمی‌گرده به زمانی که فرهنگ‌های باستان، بُخور می‌سوزوندن و از عطر حاصل ازش لذت می‌بردن.

عطر در مقام یه اسم، ریشه در عبارت لاتین “Per Fumus” داره که “از طریق دود” ترجمه می‌شه؛ هرچند بعدتر، به‌منظور تولید عطر، فرانسوی‌ها اصطلاح “Perfum” رو برای توصیف سوزوندن بخور اختراع کردن.

تاریخ باستانی عطر

تاریخچه‌ی عطر در تمدن‌های باستان برمی‌گرده به هدایایی که انسان‌ها به خدایان می‌دادن. در اون زمان‌ها تصور می‌شد عطر، نمادی از بدن هستش که با تصعید و بخار شدن، «خداگونه»تر می‌شه.

اولین استفاده ثبت شده از عطر، برمی‌گرده به ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد، زمانی که بین‌النهرینی‌ها “بُخور” رو کشف کردن.

عطر -به اون صورت که ما امروز می‌شناسیم- در هیچ‌یک از جوامع باستان از جمله مصر و یونان و الخ وجود نداشت؛ عطری که مردم در این تمدن‌ها تولید می‌کردن، به‌سادگی از مواد خام حاصل می‌شد.

در زمان‌های قدیم، از ترکیبات محبوب عطرها که از مواد گیاهی معطر و رزین‌ها تولید می‌شدن، برای نشون دادن ارادت به خدایان استفاده می‌شد.

با همین روند، در طول تمدن‌های باستانی، علاقه به مواد معطر به‌طور تصاعدی افزایش پیدا کرد و بر همین اساس، تنوع و کاربردهاشونم بیشتر شد. با گذر زمان، ثروتمندان و فرودستان تونستن به‌طور یکسان از اختراعات و اکتشافاتی مثل مشروبات الکلی تخمیرشده، بخورها، مومیایی‌ها و حتی روغن‌ها استفاده کنن و این‌ها واسطی بشن برای نزدیک‌تر شدن به خدایان در هر تمدنی.

هرچند بعدها، استفاده از عطرها از حالت ملکوتی و روحانیش خارج شده و بالعکس، نقش اساسی در آراستگی برای خوش گذرونی‌های غیر مذهبی پیدا کرد.

مصر باستان

تاریخچه‌ی استفاده از عطر توی تمدن مصر باستان رو تا ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد ردیابی کردن؛ دوره‌ای که محبوبیت عطر در اون، تحت حکومت ملکه هتشپسوت، به‌طور تصاعدی افزایش پیدا کرد.

ملکه هتشپسوت، رهبری گروهی از افراد رو داشت که در اون دوره به نقاط مختلف اعزام می‌شدن تا بخور و کالاهای ارزشمند رو کشف و به مصر بیارن. این کار برای تمدن مصرِ اون روزها، انقدر ارزشمند و بزرگ بود که توی معابد ساخته شده به افتخار ملکه، این سفرها نقاشی و ثبت شدن.

علاوه بر این‌ها، عطر در سراسر جامعه عالی مصر باستان و بالأخص ارتباط معنوی اون‌ها با نفرتم (Nefertem) از اهمیت بالایی برخوردار بود؛ نفرتم، در بین خدایان مصری، منصوب به ارباب عطرها (Lord Of Perfume) بود.

محبوب‌ترین عطرهای مصری از چوب‌های معطر، میوه‌ها و گل‌های محلی مشتق می‌شدن؛ البته زمانی که صحبت از روابط بین‌الملل و داد‌و‌ستد با سایر ملت‌ها و تمدن‌ها بود، تجارت بخور و عطر خیلی پرطرفدار می‌شد.

ایران باستان

تاریخچه عطر در ایران توی دو کلمه خلاصه می‌شه: نوآورانه و اساسی.

ایران برای قرن‌ها بر تجارت بین المللی عطر تسلط داشت. ایرانی‌ها این اعتبار رو با تبدیل شدن به اولین توسعه‌دهندگان عطرهای غیر روغنی و ابداع روش نوآورانه تزریق عطر با آب به‌دست آوردن.

اسنادی موجوده که نشون می‌ده در ایران باستان، کارگاه‌ها و تجهیزات تولید عطر زیاد و متنوعی در سراسر کشور وجود داشته.

با این تفاسیر عجیب نیست اگه اذعان کنیم صنعت عطرسازی مدرن، مدیون ابتکار ایرانی‌هاست. ایرانی‌ها آزمایش‌های گسترده‌ای رو برای بهبود فرآیندهای تقطیر و ارتقای کیفیت عطرهایی که تولید می‌کردن، انجام دادن. میون همه ابداعاتی که توی حوزه عطر در ایران باستان صورت گرفت، بزرگترین نوآوری بی‌شک به تولید اولین عطرهای غیرروغنی تعلق می‌گیره.

عطر در تمدن ایران باستان همواره مورد توجه طبقه اشراف بود؛ علاقه و توجه به این موضوع انقدر زیاد بود که خانواده‌های سلطنتی اغلب خواستار خلق آثار هنری و نقاشی‌هایی بودن که اون‌ها رو با بطری‌های عطر و گل‌هایی در دست، به تصویر می‌کشیدن.

چین باستان

برهه‌ی اغلب فراموش شده اما فوق‌العاده مهم و تاثیرگذار تاریخ عطرسازی، تمدن‌های باستانی شرق هستن. چین باستان استفاده از عطر رو تا جایی رایج و متداول کرد که حتی داخل جوهر برای نوشت‌افزار هم عطر تزریق می‌شد.

چینی‌های باستان، از عطر نه‌تنها توی مراسم و مناسبت‌های باشکوه، بلکه در مراسم مذهبی هم استفاده می‌کردن، تا جایی که برای مطبوع کردن قسمت‌هایی از منازل که توش عبادت انجام می‌شد هم عطر وجود داشت.

چینی‌ها از عطرها برای اهداف دارویی هم بهره می‌بردن؛ برای مثال با سوزوندن برخی عطرها و بخورها اقدام به “پاک‌سازی” محیط اطرافشون می‌کردن (مثل اسپند دود کردن ما). چینی‌ها بر این عقیده بودن که “پیشگیری بهتر از درمانه” و با همین رویکرد به‌جای اینکه اقدام به مصرف دارو کنن، بخورهایی که از نظرشون خاصیت دارویی داشتن به اشیا و دیوارها می‌زدن.

چینی‌های باستان برای تولید عطر، تأکید زیادی بر گیاهان و ادویه‌های شرقی داشتن. اشراف چینی در دوران باستان، مواد اولیه مورد نیازشون رو از طریق جاده ابریشم وارد چین می‌کردن تا ازشون برای تولید عطرهای شخصی استفاده کنن.

از طریق سلسه‌های یوان، مینگ و چینگ استفاده از عطرها به‌طور گسترده‌تری وارد طبقه متوسط شد و مردم عادی شروع به استفاده از بوهای خوش در زندگی روزمره‌شون کردن.

رُم باستان

به لطف آینده‌نگری و مستندسازی فرآیندهای عطرسازی توسط رومیان باستان، عطرهایی از اون دوران تاریخی، امروز هم قابل ساخت هستن. در این مورد، مورخان به کمک خانه‌های عطر اومدن تا عطری که به ۱۸۵۰ قبل از میلاد برمی‌گشت رو بازسازی کنن؛ عطری که تصور می‌شه در قدیمی‌ترین کارخانه عطرسازی جهان تولید شده باشه.

درست مثل ایران، عطر در اقتصاد چین باستان هم تأثیرات به‌سزایی داشت؛ به‌نحوی که چینی‌ها در اون زمان از زمین‌های کشاورزی‌شون گذر کردن و یه شبکه تجاری جهانی رو بوجود آوردن.

واردات بی حدوحصر کُندر و مر (MyRRh)، موجب شد عطرها به‌صورت گسترده‌ای در دسترس قرار بگیرن. همچنین عطرهایی بر پایه روغن برای مو، پوست، مراقبت و شست‌و‌شوی بدن وجود داشتن.

هرچند باید بگیم این علاقه و استقبال از عطرها یه گرایش جهانی نبود. در حقیقت در اون دوران، خیلیا استفاده از این قبیل اقلام رو تجملاتی و مایه اسراف می‌دونستن. متأسفانه با سقوط امپراتوری روم، صنعت عطرسازی این تمدن هم با افول و ممنوعیت مواجه شد.

قرون وسطی

جنگ‌های صلیبی و سفرهای مارکوپولو بعد از مدت‌ها، جون تازه‌ای به تجارت ادویه، مواد اولیه و تکنیک‌های جدید عطرسازی داد. یکی از مهمترین پیشرفت‌های صنعت عطرسازی برمی‌گرده به همون زمان، وقتی که کیمیاگران اروپایی شروع به استفاده از “اتیل الکل” در فرآیندهای تقطیر کردن.

در طول قرون وسطی، باتوجه به اینکه کیمیاگری ممنوع و کفر بود، عطرها با این رویکرد که مزایایی دارویی برای سلامتی دارن، مجددا بررسی شدن و خیلی زیرپوستی و آروم دوباره راهشون رو به زندگی مردم باز کردن. در اون دوره، عطرهای شرقی زمزمه‌هایی از عشق و لذت داشتن و گیاهان معطر، رسالت‌های درمانی و دارویی.

در همون دوران، با اپیدمی “طاعون”، پزشک‌ها ماسک‌هایی رو ساختن که بهشون روغن‌ها، ادویه‌ها و گیاهان دارویی می‌مالیدن تا توی پیشگیری و درمان به کمکشون بیان. ایده‌ی موثر بودن مواد معطر در دفع عفونت‌ها و بیماری‌ها، موجب شد در قرون وسطی، صنعت عطرسازی سراسر اروپا رو فتح کنه.